Stein BINNEMANS, Notaris te Oudenaarde

Een erfenis kan leiden tot veel conflicten en onbegrip tussen broers en zussen. Als er in het verleden schenkingen zijn gebeurd, is het bovendien niet altijd gemakkelijk om te begrijpen wat de effecten van deze schenkingen zijn op de erfenis. Niet alles wordt zomaar als een schenking beschouwd… Hoe komt het dat een schenking van een kind wél wordt aangerekend op zijn erfdeel, terwijl het feit dat een ouder jarenlang op de kinderen heeft gelet of mee heeft geholpen bij het opknappen van een huis niet als schenking wordt beschouwd en dus niet aangerekend wordt op een erfenis?

Om aan deze vragen tegemoet te komen, de transparantie over erfenissen te vergroten en toekomstige twisten tussen broers en zussen te vermijden, heeft de wetgever het principieel verbod op het maken van erfovereenkomsten wat versoepeld.

Enerzijds hebben we ‘globale erfovereenkomsten’ tussen de ouders (of één van de ouders) en alle vermoedelijke erfgenamen in rechte neerdalende lijn (lees alle kinderen, kleinkinderen, stiefkinderen, enz.) waarbij de ouders, samen met deze afstammelingen, in alle openheid en met de nodige zekerheid hun nalatenschap kunnen regelen: Welke schenkingen werden in het verleden gedaan? Welke voordelen heeft het ene dan wel het andere kind genoten? Wat is de persoonlijke situatie van elk kind? Bedoeling van de globale erfovereenkomsten is het zoeken naar een evenwicht tussen deze afstammelingen. Iedere erfovereenkomst moet dus evenwichtig zijn, maar hoe dit begrip wordt opgevat of aanvaard, is en blijft een zaak van de partijen. ‘Evenwichtig’ kan dus evengoed betekenen dat een kind ermee akkoord gaat dat hem of haar helemaal niets wordt toebedeeld.

Hoe dan concreet dat evenwicht tussen de erfgenamen bereiken of herstellen? De ouders en de afstammelingen kunnen in de globale erfovereenkomst vaststellen dat een welbepaalde schenking niet aangerekend zal worden op het erfdeel van het betrokken kind. Een andere mogelijkheid is om een bijkomende schenking - via de erfovereenkomst – te organiseren of één (of meerdere) kinderen - via de erfovereenkomst - een schuldvordering toe te kennen ten opzichte van een broer of zus. Alles hangt af van de concrete situatie.

Anderzijds hebben we de ‘punctuele erfovereenkomsten’. Zoals de naam het laat vermoeden zijn dit specifieke erfovereenkomsten, deze keer niet verplicht tussen de ouders en alle vermoedelijke erfgenamen in rechte neerdalende lijn. Het kan gaan om een specifieke erfovereenkomst dat gericht is op een generatiesprong, een overeenkomst over de waarde van een welbepaalde schenking, of nog de beslissing van bepaalde kinderen om geen inkorting te vorderen ten aanzien van een bepaalde schenking, of m.a.w. de aanvaarding door een kind van het feit dat zijn erfrechtelijke reserve aangetast kan worden, ten voordele van een iemand die een schenking zal ontvangen van zijn ouder.

Erfovereenkomsten zijn in sommige situaties een ideale oplossing, maar zonder enige twijfel zijn erfovereenkomsten ook instrumenten die heel verregaande gevolgen kunnen hebben. We geven je daarom graag een paar aandachtspunten mee:

1. Voor het opstellen van erfovereenkomsten gelden strenge formaliteiten die je moet zien als garantiemechanismen: de wetgever wilde de zekerheid inbouwen dat iedere partij goed beseft wat hij of zij aan het beslissen is.

2. De notariële tussenkomst is verplicht. Een erfovereenkomst is een zwaarwichtige handeling. De notaris is een specialist in familiaal vermogensrecht en is dus de best geplaatste expert om de partijen te begeleiden. Bovendien is hij volledig onpartijdig.

3. Aan het ondertekenen van de erfovereenkomst gaat een proces vooraf, die de partijen toelaat om weloverwogen hun beslissingen te nemen. Iedereen moet de kans krijgen om advies in te winnen indien nodig. Een erfovereenkomst onder druk of dwang is uit den boze.

4. De partijen krijgen eerst een ontwerp van de erfovereenkomst. Pas na 15 dagen mag er een vergadering plaatsvinden waarbij de notaris bepaalde informatie en toelichtingen kan geven over het ontwerp. Vanaf de dag van de vergadering moet er een termijn van één maand verstrijken alvorens de partijen de erfovereenkomst kunnen ondertekenen. De notaris kiest deze termijnen niet zelf. Hij moet ze dwingend toepassen.

5. Ga niet over één nacht ijs bij erfovereenkomsten. Erfovereenkomsten hebben betrekking op schenkingen en voordelen die vandaag bestaan of door de erfovereenkomst zelf in het leven worden geroepen, maar uiteraard moet er over de toekomst nagedacht worden. Het is dus wat kijken in een glazen bol.

6. In een globale erfovereenkomst moeten alle schenkingen verplicht worden vermeld (deze gedaan in het verleden en, eventueel, deze die je wilt doen naar aanleiding van de erfovereenkomst). Maar geen paniek: de niet-geregistreerde schenkingen die niet werden belast in het verleden blijven onbelast, zelfs als ze in de globale erfovereenkomst worden opgesomd. Enkel en alleen als je zélf aangeeft dat de erfovereenkomst als titel voor de schenking geldt (en dat je dus verklaart dat deze als schenking wordt geregistreerd), zal het belast worden. Ook schenkingen die via de erfovereenkomst gebeuren (waarvoor de erfovereenkomst als titel geldt) worden belast.

Bron: Fednot